Autor: Eryk Ołtarzewski (współtwórca programu Mindfulness for the Future)
Jak uchronić dziecko od stresu i lęku?
Dziecko ma problem z koncentracją…
Czy w ogóle można uchronić dziecko od stresu?
Chyba każdy zadaje sobie takie pytania. Warto jednak wiedzieć, że odporność na stres nie oznacza eliminowania go z życia.
Dzieci żyją w warunkach, które powodują napięcia: rówieśnicy, nauczyciel, sprawdzian, konflikty…
Nie jest możliwe podporządkowanie swoim oczekiwaniom całego otoczenia, ale możemy nauczyć dzieci:
- jak łagodzić złość, smutek i inne trudne emocje,
- jak oswoić własne myśli,
- koncentrować na oddechu i odkryć, jak to wpływa na samopoczucie,
- jak odkryć własne zalety,
- dostrzegać, że jest się lubianym przez innych ludzi, nawet jeśli się w to nie wierzy.
Na całym świecie, obecnie opracowywane są programy psychoedukacyjne – zarówno dla dorosłych jak i dla dzieci oparte na koncepcji Uważności (ang. mindfulness). Uczą rozpoznawać własne reakcje i pozwalają nie tylko rozumieć je u siebie i innych, ale również (a może przede wszystkim) akceptować. Dzięki temu w naturalny sposób łagodzą się trudne emocje.
Jednym z najbardziej znanych treningów uważności dla dorosłych jest Mindfulness-Based Stress Reduction opracowany przez J. Kabata-Zinna i jego współpracowników. Celem takiego treningu jest nie tyle uspokojenie i zmniejszenie stresu, ale raczej: poznanie siebie, zwiększenie świadomości odczuć ciała i własnych emocji, obserwowanie powiązań pomiędzy myślami, emocjami i reakcjami fizjologicznymi. Ułatwia to oswojenie własnych reakcji i w konsekwencji powoduje zmniejszenie stresu.
Jeszcze kilkanaście lat temu, w Polsce, pojęcie uważność (mindfulness) pojawiało się raczej w tekstach dotyczących medytacji buddyjskiej niż w kontekście terapii psychologicznej lub materiałach zajęć dla dzieci. Dzięki pracy takich osób jak m.in. Jon Kabat Zinn, Zindel V. Segal, Mark G. Williams czy John D. Teasdale o uważności mówi się w kontekście radzenia sobie ze stresem (MBSR) czy też wsparcia terapii (Mindfulness-Based Cognitive Therapy).
Na trening uważności składają się praktyki medytacyjne takie jak skupienie na oddechu, skupienie na odczuciach fizycznych całego ciała, powolne ćwiczenia fizyczne, obserwowanie własnych emocji czy też obserwowanie własnych reakcji w relacjach z innymi ludźmi. Uczestnicy rozpoczynają od skupienia uwagi na doznaniach zmysłowych. Po jakimś czasie wzrasta zdolność skupiania uwagi na wybranym bodźcu, zwiększa się również wrażliwość odczuwania własnego ciała, emocji.
Subtelne myśli, które wcześniej były nieświadome, są zauważane w większym stopniu. Życzliwa, akceptująca postawa wobec samego siebie sprawia, że emocje stają się łagodniejsze, zmienia się również ich odbiór. Następnie uczestnicy rozpoczynają praktyki, które pozwalają obserwować nieprzyjemne doznania i trudne emocje.
W trakcie kursu uważności nie próbujemy zrozumieć przyczyn pojawiających się odczuć. Taki kurs nie jest terapią. Bywają sytuacje, kiedy ktoś rozumie skąd biorą się trudne odczucia. Jednak ważniejsza jest zdolność odczuwania pojawiających się doznań, z akceptacją bez względu na to czy są przyjemne czy nie. Trudne emocje nie zawsze znikają, ale mogą budzić mniej przejęcia, łatwiej się uspokoić, pojawia się większa odporność na trudne sytuacje. Dzięki temu łatwiej zachować się adekwatnie do okoliczności. W programie MBSR korzysta się z medytacji oddechu lub wyciszenia, skanowania ciała, uważnej jogi, wizualizacji. Ćwiczenia rozwijają świadomość własnego ciała, własnych myśli i emocji. A efektem jest nie tyle osiągnięcie relaksacji albo poczucia szczęścia, ale raczej wolności od tendencji do bycia wciąganym w automatyczne reakcje.
Programy dla dzieci różnią się od treningu dla dorosłych dynamiką i rodzajem ćwiczeń, ale struktura programu i sens jest podobna.
Wykorzystujemy krótkie ćwiczenia medytacyjne, ćwiczenia relaksacyjne, ćwiczenia dramy, zabawy, elementy zajęć socjoterapeutycznych, bajki.
Autor: Eryk Ołtarzewski